Noch Ryszard (1809–1887), pianista, pedagog, dyrygent, kompozytor. Z pochodzenia Niemiec, ur. 1 IV w Lipsku. Kształcił się początkowo pod kierunkiem J. G. Schichta, a następnie Ch. T. Weinliga w Thomas-Schule. Ukończył również teologię na uniwersytecie lipskim. W r. 1829 był dyrygentem operowym w Rudolfstadt, a następnie w Dessau i Kassel. Wprowadził po raz pierwszy na sceny niemieckie „Wilhelma Tella” G. Rossiniego. W r. 1833 osiedlił się w Warszawie. Występował jako pianista-solista i akompaniator (m. in. Karola Lipińskiego). Udzielał prywatnych lekcji i wkrótce stał się jednym z najwyżej cenionych pedagogów fortepianu w Warszawie. Był aktywnym animatorem życia muzycznego, pozostawał jednak w cieniu. Przez wiele lat dyrygował organizowanymi z jego inicjatywy koncertami w Resursie Kupieckiej, prezentując po raz pierwszy w Warszawie takie dzieła, jak „Stabat Mater” G. Rossiniego, oratorium „Św. Paweł” F. Mendelssohna, kilka symfonii L. v. Beethovena. Również dzięki niemu Warszawa usłyszała po raz pierwszy muzykę G. Verdiego na koncercie w r. 1846 (cavatina z opery „Ernani”). Był współorganizatorem słynnych koncertów kameralnych u Franciszkowej Potockiej. Jego domowy salon muzyczny gościł wielu znakomitych muzyków krajowych i zagranicznych, takich jak H. Ch. Litolff, K. Lipiński, F. Liszt, A. F. Servais, H. Vieuxtemps, A. Henselt, O. Bull, G. Pasta i in., dla których występ w domu N-a był często próbą generalną przed występem publicznym. N. był też przyjacielem i wielbicielem Stanisława Moniuszki (skomponował m. in. Fantazję na temat opery Halka na fortepian). W r. 1843 opracował projekt stowarzyszenia śpiewaczego w Warszawie mającego na celu wykonywanie wielkich dzieł kantatowych i oratoryjnych. Był również jednym z inicjatorów założenia w r. 1857 przez Józefa Sikorskiego czasopisma „Ruch Muzyczny”.
Twórczość kompozytorska N-a nie wychodziła poza kanony klasyczne. Obejmowała głównie drobne utwory fortepianowe oraz pieśni solowe i chóralne, kilka kantat i requiem oraz nieliczne krótkie kompozycje orkiestrowe. Tylko małą część jego utworów wydano drukiem w Warszawie i w Lipsku. Popularność zyskały jedynie Marche d’Isly na orkiestrę (1849) i opracowania melodii ludowych na fortepian. N. uzupełnił również kilkunastoma etiudami „Szkołę na fortepian” Józefa Nowakowskiego. W r. 1861 objął klasę śpiewu chóralnego w warszawskim Instytucie Muzycznym, ale po kilku miesiącach zrezygnował ze względu na zły stan zdrowia. Po wycofaniu się z życia muzycznego osiadł w Dreźnie, gdzie wraz z żoną prowadził pensję żeńską. Ich dom był zawsze otwarty dla rodzin polskich. Po pewnym czasie przeniósł się do Lipska, skąd w r. 1884 powrócił do Warszawy po śmierci drugiej żony. Ze względu na podeszły wiek i zły stan zdrowia nie występował już publicznie. Zmarł 14 IX 1887 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Ewangelickim – Reformowanym.
Dwukrotnie żonaty, miał dwóch synów: Ryszarda (zm. 1899), muzyka, kompozytora, profesora konserwatorium moskiewskiego, i Juliana (1839–1863), utalentowanego skrzypka, który zginął w bitwie pod Cyrusową Wolą jako oficer kosynierów w czasie powstania styczniowego, oraz córkę Ludwikę, żonę Adama Müncheimera (zob.).
Słown. Muzyków Pol., II (bibliogr.); – Błaszczyk, Dyrygenci; Rudziński W., Stanisław Moniuszko, Kr. 1961 II; Szulc E., Protestanci warszawscy wobec powstania 1863 roku, w: Zwiastun. Kalendarz Ewangelicki 1972, W. 1971 s. 251; – „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1887 nr 208 s. 452 (portret), 1889 nr 319 s. 530, 1891 nr 401 s. 305, 1899 nr 835 s. 461; „Głos” 1887 nr 38 s. 606; „Kłosy” 1887 nr 1161 s. 206; „Kur. Warsz.” 1887 nr 255 s. 5; „Muzyka” 1928 nr 2 s. 53; „Ruch Muzycz.” 1862 nr 2 s. 22; „Tyg. Illustr.” 1887 nr 249 s. 236 (portret).
Beniamin Vogel